Joanna Schaffgotsch von Schomberg-Godulla
Autor:
maras°,
Data dodania: 2021-09-01 12:25:47,
Aktualizacja: 2021-09-01 12:25:47,
Odsłon: 1973
|
|
Śląski Kopciuszek
|
Joanna Schaffgotsch z domu Grycik (wariant pisowni: Gryzik) (niem. Johanna Gräfin von Schaffgotsch, ur. 29 kwietnia 1842 w Porembie, obecnie dzielnicy Zabrza, zm. 21 czerwca 1910 w Kopicach)– dziedziczka fortuny Karola Goduli, nobilitowana w 1858 roku z dodaniem do nazwiska von Schomberg-Godula, żona hrabiego Hansa Ulryka Schaffgotscha. Znana jako śląski Kopciuszek.
Ojciec Jan (ubogi komornik) zmarł w 1845 roku. Po śmierci męża Antonina z domu Hayn wraz ze swoimi dwoma córkami była w trudnej sytuacji finansowej, co spowodowało, że szybko zaczęła planować kolejne małżeństwo. Starsza córka Joanna przeszkadzała w planach małżeńskich Antoniny. W 1846 mała Joanna trafiła do domu Karola Goduli, gdzie opiekowała się nią służąca Emilia Lukas, przyjaciółka Antoniny. Godula był człowiekiem samotnym. Jego brzydota i ponury charakter działała odpychająco na otoczenie. Nocne doświadczenia chemiczne nasuwały też przypuszczenie, że paktuje z diabłem. Joanna nie okazywała strachu i nie czuła lęku do niego. Karol ujęty jej bezpośredniością, polubił ją do tego stopnia, że postanowił się nią zaopiekować. Zatrudnił nauczyciela, który przychodził i uczył Joannę w domu. Karol Godula zmarł 6 lipca 1848. Zgodnie z testamentem jego główną spadkobierczynią została 6-letnia wówczas Joanna, a fortuna, jaką zgromadził śląski przedsiębiorca była jedną z największych w dziejach Górnego Śląska. Joanna odziedziczyła: 4 kopalnie galmanu i połowę udziału w kolejnej, 6 kopalni węgla, 4 majątki ziemskie – Szombierki-Orzegów, Bobrek, Bujaków oraz Chudów-Paniówki – łącznie prawie 70 tysięcy mórg pola i prawie 3,5 tys. mórg lasu. Swoim siostrzeńcom Godula zapisał jedynie legaty pieniężne w kwocie 200 tys. talarów. Mając na uwadze bezpieczeństwo Joanny (zgodnie z testamentem majątek przeszedłby w ręce krewnych Goduli po bezpotomnej śmierci Joanny), wyznaczył w testamencie jej opiekunów: swojego przyjaciela Maksymiliana Schefflera, Jana Fryderyka Fincklera, Emilię Lucas i kilku innych współpracowników. Joannę wywieziono do Wrocławia, gdzie w klasztorze urszulanek kontynuowała naukę. W 1849 Joanna wraz z Emilią Lucas wróciły do Szombierek, tu zamieszkały w pałacu Goduli. Dalszą naukę Joanny prowadziła zatrudniona w tym celu dyplomowana nauczycielka z Wiednia Amalia Porsanner von Ehrenthal. W tym czasie krewni Goduli coraz silniej dążyli do obalenia testamentu. Scheffler obawiając się o życie Joanny, ponownie wywiózł ją do Wrocławia, do klasztoru urszulanek. Po zakończeniu nauki, Joanna zamieszkała razem z Schefflerem w jego willi we Wrocławiu. Tam prawdopodobnie poznała Hansa Ulryka Schaffgotscha, swojego przyszłego męźa. Scheffler wystarał się również o nobilitację Joanny. 6 października 1858 roku Król Prus Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern nadał jej szlachectwo zmieniając nazwisko na Gryzik von Schomberg-Godula i nadał herb. Znalazły się w nim błękit i złoto, barwy Górnego Śląska oraz kupla.
15 listopada 1858 Joanna została żoną hrabiego Hansa Ulryka Schaffgotscha z Cieplic (w 7. pokoleniu potomka generała Hansa Ulryka Schaffgotscha i piastowskiej księżniczki z Brzegu Barbary Agnieszki). Uroczystość miała miejsce w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Bytomiu. Wcześniej, 23 października tego samego roku przyszli małżonkowie podpisali w pałacu Szombierkach kontrakt ślubny. Małżeństwo Hansa Ulryka i Joanny Gryzik von Schomberg-Godula zapoczątkowało górnośląską linię rodu Schaffgotschów.
Hansa Ulryka i Joannę różniło wiele rzeczy – on raczej niemajętny (rodową fortunę odziedziczył stryj), z historycznej arystokracji i koligacjami z europejskimi dynastiami, a ona córka służącej, ale za to bardzo bogata, niedawno nobilitowana. Choć mariaż był planowany, to okazał się udany. Zaraz po uroczystości zaślubin małżonkowie zamieszkali w willi Schefflera przy obecnej ulicy Ogrodowej we Wrocławiu, a następnie przeprowadzili się do domu przy obecnej ulicy Świdnickiej (1860 r.). W 1859 roku prawni opiekunowie Joanny zakupili dla małżonków majątki w Kopicach, Chudowie i Paniowach. Ośrodkiem posiadłości Schaffgotschów został pałac w Kopicach – jedna z najwspanialszych rezydencji na Śląsku, w połowie XIX wieku. W 1865 Joannę uznano za pełnoletnią, a tym samym zdobyła ona prawo do dysponowania swoim majątkiem, co czyniła z wielkim sukcesem (jej mąż utrzymywał się z posagu).
Joanna urodziła czworo dzieci: Hansa Karola (1859), Klarę (1860), Elżbietę (1862) i Eleonorę (1864).
W 1864 Joannę nominowano na damę honorową bawarskiego orderu Teresy.
Zmarła 21 czerwca 1910 roku w swojej rezydencji w Kopicach. Pochowano ją w mauzoleum rodzinnym obok miejscowego kościoła. W 1945 żołnierze Armii Czerwonej wyciągnęli stamtąd ciało jej i męża i sprofanowali. Zwłoki zostały następnie pochowane w zbiorowej mogile obok mauzoleum. 20 czerwca 2020 roku odbył się ponowny pochówek Joanny i jej męża w odrestaurowanym kopickim mauzoleum.
Główną posiadłością Joanny i Hansa Ulryka był pałac w Kopicach otoczony 54-hektarowym parkiem. Schaffgotschowie posiadali również zamek w Chudowie (traktowany jako miejsce do wypoczynku) oraz pałac w Bytomiu-Szombierkach, wybudowany przez Karola Godulę, a odziedziczony przez Joannę. Małżeństwo zarządzało ogromnym majątkiem, w skład którego wchodziły m.in.:
- huta cynku Godula w Orzegowie, wybudowana w 1854, czynna do 1919,
- kopalnia węgla kamiennego Hohenzollern (później Szombierki) w Bytomiu-Szombierkach, otwarta w 1870,
- kopalnia węgla kamiennego Paulus (Paweł), założona w 1842, połączona w 1844 z wybudowaną przez Karola Godulę kopalnią Orzegów,
- kopalnia węgla kamiennego Gräfin Johanna (Bobrek),
- kopalnia węgla kamiennego Bujaków w Orzeszu, założona w 1844,
- kopalnia węgla kamiennego Kleofas w Katowicach, założona w 1840,
- kopalnia węgla kamiennego Lithandra (później Wanda) w Rudzie Śląskiej – Nowym Bytomiu, założona w 1830,
- kopalnia węgla kamiennego Gotthard (później Karol), uruchomiona, a w latach 1873–1877,
- kopalnia rud cynku Elizabeth w Bytomiu-Bobrku,
- kopalnia rud cynku Maria w Bytomiu-Miechowicach,
- koksownia w Orzegowie, zbudowana 1900-1903,
- koksownia w Zdzieszowicach.
W 1905 zakłady przemysłowe Schaffgotschów zostały przekształcone w spółkę Gräflich Schaffgotsche Werke, z kapitałem 50 mln marek, z czego 49,98 mln należało do Joanny. W 1906 Joanna podzieliła swoje udziały w spółce pomiędzy dzieci (2/5 dla Hansa Karola i po 1/5 dla Klary, Elżbiety i Eleonory.
Joanna i Hans Ulryk Schaffgotschowie byli fundatorami wielu kościołów, kaplic, szkół, ochronek. Wspomagali biednych, sieroty, bezdomnych. W 1857 zorganizowali kasę zapomogową dla pracowników hut cynku. Po śmierci Joanny działalność tą kontynuowała spółka akcyjna Gräflich Schaffgotsche Werke. W 1911 roku zorganizowała ona w Szombierkach (potem w Goduli i Orzegowie) kuchnię mleczną, gdzie wszystkie matki mogły dostać raz w tygodniu odżywki dla dzieci i bezpłatnie korzystać z opieki lekarskiej.
Wśród wielu obiektów fundowanych lub dotowanych przez Joannę i Hansa Ulryka Schaffgotsch są:
- w Bytomiu: kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szombierkach, kościół św. Rodziny w Bobrku, kaplica pw, św. Józefa w Szombierkach, kolonia Bobrek w Bobrku (rejon obecnych ulic Konstytucji i Zabrzańskiej), osiedle robotnicze w Szombierkach (przy obecnych ulicach Modrzewskiego, Piątka, Witosa i Włodarskiego), kolonia Zgorzelec w Łagiewnikach,
- w Katowicach: klasztor oo. franciszkanów w Panewnikach,
- w Kopicach: szkoła,
- w Mikołowie: kościół w Bujakowie, kościół w Paniówkach,
- w Rudzie Śląskiej: kościół św. Michała Archanioła w Orzegowie, kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Goduli, szpital św. Joanny w Goduli, klasztor ss elżbietanek z przedszkolem i przytułkiem dla bezdomnych w Goduli, szkoła w Goduli, szkoła w Chebziu, kolonia Nowy Orzegów w Orzegowie (m.in. przy obecnych ulicach Bytomskiej, Czapli, Hlonda, Królowej Jadwigi), osiedle robotnicze Hofrichter w Goduli (m.in. przy ulicach Czereśniowej, Goduli i Kolbego), osiedle robotnicze w Chebziu (obecne ulice Styczyńskiego, Nowobytomska i Szafranka),
- we Wrocławiu: Instytut dla Niewidomych, Dom Wychowawczy im. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, klasztor ss. szarytek.
27 kwietnia 2007 roku odbyła się uroczystość nadania sztandaru i imienia hrabiny Joanny Gryzik von Schaffgotsch Szkole Podstawowej nr 3 w Rudzie Śląskiej.Joanna von Schaffgotsch w kulturze
Joanna von Schaffgotsch w kulturze:
- Pokład Joanny Gustawa Morcinka, to opowieść o fikcyjnej kopalni Arnold, zaczynająca się od wizyty hrabiny w nowo powstałym pokładzie nazwanym jej imieniem. Przez pierwszych kilka rozdziałów Hrabina jest bohaterką drugoplanową powieści.
- Joanna jest bohaterką komiksu Joanna i spółka wydanego w 2018 roku przez Regionalny Instyt Kultury w Katowicach. książka składa się z pięciu opowieści, której autorami są rysownicy i scenarzyści z województwa śląskiego: Daniel Gizicki, Marta Szudyga, Tomasz Kontny, Katarzyna Klas, Krzysztof Budziejewski, Artur Chochowski oraz Mikołaj Ratka (redaktor naczelny
- Piosenka Jo Joanna, której autorką i wykonawczynią jest Jola Literska. Do piosenki stworzony został teledysk oparty na rysunkach z komiksu Joanna i spółka
Za https://pl.wikipedia.org/wiki/Joanna_Schaffgotsch
|